Sự thay đổi trong quan niệm đặt tên cho con của phụ huynh gen X và nay (2025)

Việc đặt tên cho con đã có nhiều biến chuyển khác biệt giữa thời xưa, cụ thể là các ông bà gen X (1965~1980) và xu hướng hiện nay năm 2025. Ông bà ta xưa thường đặt tên cho con mộc mạc, gần gũi, còn ngày nay các bậc cha mẹ lại khá trau chuốt trong việc này.

Đầu tiền: quan niệm đặt tên của các bậc phụ huynh thời xưa (gen X)

Đầu tiên, chúng ta cùng tìm hiểu các quan niệm đặt tên của ông bà ta để có thể hiểu một phần nào lý do mà ông bà ta lại đặt tên cho em bé như thế.

Đặt tên xấu mong con sẽ dễ nuôi

Trẻ con sinh ra không được đặt tên ngay, người ta thường gọi tên tục ở nhà (ví dụ là Bi, Nấm, Gấu,...). Ở nông thôn Việt Nam, nhiều vùng người ta gọi trẻ sơ sinh là con đỏ (con gái), thằng đỏ (con trai), thằng cò (bé trai), cái hĩm (bé gái), cái đĩ (con gái), thằng lớn, thằng bé, cái cả, cái út… Sở dĩ người ta gọi con cháu của mình bằng những cái tên xấu xí, theo quan niệm xưa để tránh cho tà ma dòm ngó, nhằm bảo vệ sinh mạng cho họ.

Lớn lên một chút, ông bà, cha mẹ đặt cho con với những cái tên có vần, gần nghĩa với tên của người thân trong nhà. Cha mẹ có tên là Nhật, thì con cái tên Nguyệt; ông bà có tên là Lê, thì con cháu có tên là Lựu, Đào, Táo, Mận,…

Đơn giản, dễ nhớ

Người xưa thường sinh nhiều con, ít thì 4-5, nhiều lên tới 9-10 người, có nhà còn đông hơn. Để dễ nhớ, cha mẹ thường đặt cho các con cái tên rất gần gũi, gắn với những thứ xung quanh mình… Khi liên kết những cái tên ấy với nhau lại rất vần, nhiều người nghe không thể nhịn cười.

Ở TP Hải Dương có nhà họ Đoàn sinh được 6 người con cả trai lẫn gái. Họ đặt tên cho các con lần lượt là Măng, Mì, Miến, Cân, Nhắc, Thêm. Ở Nam Sách lại có gia đình đặt tên cho các con lần lượt là Nước, Non, Sóng, Sánh. Có nhà đặt tên con lần lượt là Thư, Từ, Thứ, Tự. Cũng tại huyện này có nhà họ Phạm đặt tên cho 3 người con lần lượt là Cân, Hạt, Mít… Ở huyện Gia Lộc, có gia đình đặt tên con là Nên, Chăng, Tròn, Trĩnh,…

Tận dụng các sự vật, sự việc thân thuộc, hằng ngày

Tên gọi của người Việt xưa thường được đặt theo: vật dụng gần gũi, ví dụ như Rựa, Đồng, Thoan, Ngự…; tên gọi của địa danh, Sông, Núi, Biển, Đồng…; tên gọi của các sự vật, hiện tượng tự nhiên, Mây, Mưa, Sấm, Chớp, Sáng, Tối, Nắng, Sét…

Các loại cây ăn quả như mít, na, bưởi, xoài hay một số vật dụng như dao, thuổng, bát, ly, liềm, niêu, ấm… cũng được người xưa "tận dụng" đặt tên cho con. Một gia đình ở Thanh Miện có 10 người con đặt tên theo thứ tự Nhất, Hai, Ba, Bốn, Năm, Sáu, Bẩy, Tám, Chín, Mười, sau này đẻ thêm một cô con gái út thì đặt tên là Thêm.

Đặt tên theo tôn giáo, tín ngưỡng dân gian

12 con giáp trong tín ngưỡng dân gian cũng được người xưa dùng để đặt tên cho con. Con sinh vào năm con giáp nào thì đặt tên con theo năm ấy. Ví dụ sinh vào năm con dê thì đặt tên là Mùi, sinh vào năm con lợn thì đặt tên là Hợi… Có nhà đặt tên cho con theo các hiện tượng thiên nhiên như Mưa, Bão.

Con trai hạn chế không có chữ “Thiên”, con gái không có chữ “Tiên”. Đây là cách nói tránh phạm húy của người xưa. Chữ “Thiên” có nghĩa ông trời. Nếu như người bình thường dùng chữ này để đặt tên thì chính là một đại kỵ. Thế nên, khi đặt tên cho con trai không được có chữ “Thiên”. “Tiên” có nghĩa là thần tiên, tiên nữ. Vậy nên nếu như đặt tên cho con có mang chữ “Tiên” thì sẽ như phải tội với các vị thần tiên, là đại kỵ.

Người Chăm Islam không có tục đặt họ mà chỉ có lựa tên. Tên của đứa bé được quyết định bởi ngày và thời khắc đứa bé chào đời. Cái tên Hồi giáo này được người Chăm Islam tin là sẽ được Đấng Allah gọi dậy vào ngày phán xét cuối cùng (ngày tận thế).Tên Hồi giáo còn được chọn từ 4 nguồn sau: tên của các vị Thánh, người Hồi giáo có công cùng thời của Muhammad, những người tử vì đạo, những người Hồi giáo nổi tiếng trong lịch sử, các thuộc tính của thượng đế, từ ngữ có ý nghĩa tốt đẹp trong ngôn ngữ Ả Rập.

Theo xu hướng, tập quán đương thời

Tên con đẹp hay không, ý nghĩa sâu xa như thế nào, tất cả phụ thuộc vào trình độ học vấn và hoàn cảnh của gia đình. Danh gia vọng tộc thường đặt tên cho con hay, còn nhà nông thì tên giản dị. Vùng nào Nho giáo phát triển, thì tên người ở khu vực đó cũng thường có ý nghĩa văn chương.

Trước thời Pháp thuộc, người Việt không có tục đặt họ kép bằng cách ghép họ bố và họ mẹ. Chưa có ghi nhận người Việt nào trước thế kỉ 20 có họ kép bố mẹ. Tục đặt họ bố mẹ này có lẽ được du nhập văn hóa từ cách đặt tên của tiếng Bồ Đào Nha và tiếng Pháp (trong giai đoạn chữ Quốc ngữ dần phổ biến và văn hóa Pháp có sự ảnh hưởng trong thời Pháp thuộc). Cho tới hiện nay việc đặt họ kép bằng cách ghép họ bố và họ mẹ phổ biến hơn trước, chẳng hạn Lê Nguyễn Quỳnh Anh, Trần Lê Quốc Toàn, Võ Vũ Trường Giang,...

Tên gọi của người miền Tây Nam Bộ thường lấy những chữ mộc mạc như: Ba Phi, Tám Út, Năm Phỉ, Phùng Há, Ba Vân, Sáu Hẩu, Tư Đàn Cò, Ngọc Giàu, Ngọc Nuôi, Út Trà Ôn, Út Bạch Lan, Minh Phụng, Thanh Kim Huệ, Thanh Thanh Hoa, Hùng Cường, Thành Được, Thanh Sang, Ngọc Hương... Nguyên nhân sự mộc mạc này là vì theo phong tục đồng quê miền Nam, mọi người thường gọi một người nào đó bằng tên thứ tự trong gia đình và tên chính.

Thời hạn đặt tên cho con của một số dân tộc thiểu số quy định không giống nhau: người Hà Nhì (nhóm Hà Nhì Đen) đặt tên ngay hôm sinh, nhóm Cà Chồ đặt vào ngày hôm sau, nhóm Hà Nhì La Mí sau 3 hôm mới đặt tên. Người Si La quy định 2-3 ngày, người Pu Nà đúng 3 ngày sau, người Brâu từ 3-5 ngày, người Mạ 8 ngày, người Cờ Lao đặt tên con khi đầy tháng, người Dáy lấy ngày đầu tháng để đặt tên con, người Sán Dìu sau 45 ngày mới đặt tên tục và đến khi con trưởng thành mới đặt tên chính thức...

Thường đệm “nam Văn, nữ Thị”

Từ thời phong kiến, đàn ông được xem trọng hơn đàn bà rất nhiều, được ví như “nhất nam viết hữu thập nữ viết vô”, ý nói một người con trai bằng mười con gái. Thời đó chỉ có nam giới mới được đến trường và tham gia các khoa thi. Và theo bảng chữ trong các văn kiện và chức sắc triều đình thì chữ “Văn” có nghĩa là người có đi học, là học trò… Dần dần ai cũng muốn con mình là người có chữ nghĩa, có học. Vì thế chữ “văn” thường được đặt kèm theo tên con trai ví như ước mơ của bậc cha mẹ muốn con cái được công thành, danh toại và sự nghiệp học hành được suôn sẻ thuận lợi.

Cuối cùng thói quen đặt tên cho con trai dần được hình thành và ăn sâu vào tiềm thức của nhiều thế hệ người Việt đến tận bây giờ. Họ thường đặt tên con theo “công thức” sau: Họ + Văn + Tên. Thậm chí khi xã hội phát triển, một số phụ huynh vẫn giữa lại “văn” trong tên của con như để nhớ đến cội nguồn cha ông, đồng thời mong ước con lớn lên có tương lai rạng ngời, giỏi giang.

Về nguồn gốc chữ “thị” trong tên lót của con gái (hay phụ nữ) bắt đầu xuất hiện sau thời kỳ Bắc thuộc lần thứ nhất. Theo đó “thị” là một từ Việt gốc Hán dùng để chỉ phụ nữ. Trong quyển Từ nguyên từ điển có câu “Phu nhân xưng thị” (đàn bà gọi là thị). Ngoài ra nó là một từ mà phụ nữ dùng để tự xưng.

Xung quanh việc sử dụng chữ ‘thị’ để đặt tên cho con gái cũng có nhiều tranh cãi. “Thị’ nguyên gốc có nghĩa là họ hoặc ngành họ. Người Trung Hoa thường dùng chữ ‘thị’ sau tên của người chồng thành tên cúng cơm của người phụ nữ đó. Song khi sang đến Việt Nam thì có sự khác biệt: Đàn bà trong nhà quyền quý Viêt Nam thì vẫn giữ họ cha và thêm chữ “thị” phía sau. Ví dụ: như Cù Hậu khi chưa lên ngôi hoàng hậu thì gọi là Cù Thị hay lâu lâu trong những tài liệu cổ vẫn nghe những danh xưng như: Hoàng hậu Dương thị, bà phi Nguyễn Thị… dịch ra là bà hậu họ Dương, bà phi họ Nguyễn…

Đến khoảng thế kỷ 15, chữ “thị” đi luôn vào tên và họ của nữ giới với công thức đặt tên: Họ + Thị + Tên. Qua thời gian, người ta bắt đầu nhầm tưởng rằng đây là một tên đệm và dùng để đặt cho cả những bé gái mới chào đời. Họ không biết rằng chữ "thị" vốn chỉ dành để gọi người con gái đã trưởng thành và ban đầu không hề được dùng đặt cho tên họ.

Sau đó: sự thay đổi trong quan niệm đặt tên của các bậc cha mẹ ngày nay 2025

Ngày nay, do làn sóng hội nhập quốc tế, văn hóa & kinh tế phát triển, trình độ dân trí cao nên mọi thứ có xu hướng thay đổi. Cái tên giờ trở thành một vai trò quan trọng hơn của một người nên cha mẹ thời hiện tại đã bỏ thêm nhiều sức lực để mong con mình có một khởi đầu tốt đẹp nhất.

Trái ngược với người xưa, nhiều cha mẹ hiện nay thường rất cầu kỳ trong việc đặt tên cho con. Họ thậm chí đã nghĩ tới việc đặt tên cho con từ khi chưa mang thai. Có cả những cái tên thường dài. Con không chỉ còn mang họ cha mà có thể còn cả họ mẹ. Tên đệm ít khi còn là “Thị” hay “Văn” mà thay bằng những từ nghe hay hơn nhiều. Vì thế việc đặt tên con gái có chữ “thị” gần như giảm rất nhiều.

Đặt tên con chu toàn, ý nghĩa

Chị Nguyễn Thị Lan Anh ở Cẩm Giàng sinh con trai đầu lòng cách đây nửa năm. Từ khi con chưa lọt lòng, vợ chồng chị đã lên mạng tìm hiểu về cách đặt tên hay, ý nghĩa cho con. Bố mẹ hai bên và người thân cũng tham gia đề xuất nhiều cái tên cho con nhưng vợ chồng chị không ưng ý. Ngay cả vợ chồng chị cũng mỗi người một ý. Chỉ đến khi sinh được hơn 10 ngày thì vợ chồng chị mới “chốt”. Chị Lan Anh chia sẻ: “Cháu tên là Nguyễn Tuấn Hải Đăng. Tuấn ở đây có nghĩa là tuấn tú, còn Hải Đăng là ngọn đèn soi sáng. Với cái tên này vợ chồng tôi mong cháu lớn lên sẽ luôn khoẻ đẹp, thông minh, sáng suốt”.

Không ít cha mẹ đặt cho các con cùng một cái tên, chỉ khác tên đệm. Ví dụ như một gia đình sinh hai con trai đặt tên lần lượt là Nguyễn Hoàng Anh và Nguyễn Đức Anh. Một cặp vợ chồng khác sinh hai con gái đặt tên là Nguyễn Lê Hoài Trang và Nguyễn Lê Minh Trang…

Tham khảo các phương pháp khoa học về đặt tên

Hiện tại có nhiều phương pháp đặt tên khoa học có thể kể tên như Kinh dịch, tử vi, phong thủy, nhân số học, bát tự. Ở một số vùng miền như phía Bắc, không ít các bậc cha mẹ cũng tham bái chùa đền, nhờ các trụ trì đặt tên cho con nhằm đem lại vận hạnh.

Nhiều cặp vợ chồng trẻ còn lên mạng để tra cứu tên hay cho con. Thậm chí họ còn cài đặt cả ứng dụng đặt tên con theo tuổi bố mẹ tốt nhất trên điện thoại để dễ nghiên cứu. Anh Trần Văn Huy ở TP Hải Dương còn đi nhờ cả một nhà sư giúp đặt tên cho con. Sau khi xem, nhà sư này đặt cho con gái anh cái tên khá dài là Trần Thị Phương Mỹ Hân. “Tên con cũng phải hợp cung tướng số, mệnh của bố mẹ thì nhà cửa mới yên ấm, làm ăn phát đạt”, anh Huy quan niệm.

Nhiều người cũng tham khảo khoa học đặt tên của Nhân số học. Đây là một hệ thống phân tích các số và ảnh hưởng của chúng đối với con người. Mỗi con số đều có những đặc điểm nhất định gắn liền với nó. Các nhà phân tích nhân số học cho rằng có thể mang lại cho con mình một khởi đầu tuyệt vời trong cuộc sống bằng cách chọn một cái tên phản ánh những phẩm chất tích cực gắn liền với giá trị số học của cái tên đó.

Quan niệm trong cách đặt tên cho con giữa thời trước và hiện nay đã có nhiều sự thay đổi đáng kể. Đặt tên cho con là việc quan trọng nhưng cái chính là cha mẹ cần chăm sóc, giáo dục con để sau này chúng lớn lên sẽ trở thành những người sống có hiếu, đạo đức, giúp ích cho gia đình và xã hội.

Vì vậy, để có thể tìm ra cho con mình một cái tên hay, đẹp và ý nghĩa thì bố mẹ hãy tham khảo cẩm nang đặt tên con Mombaybi để không phải "hối hận muộn màng" như trong bài viết này nhé!